آشنایی گام به گام با سازمان جهانی تجارت
دسترسی به بازار
"دسترسی به بازار" یکی از مفاهیم و اهداف اساسی است که هم موافقت نامه عمومی تعرفه و تجارت (گات) و هم در حال حاضر چارچوب نهادی تر تجارت یعنی سازمان جهانی تجارت آن را دنبال کرده و می کنند. گسترش دسترسی به بازار در سازمان جهانی تجارت در مورد کالاها از طریق حذف تعرفه ها، محدودیت های مقداری و دیگر موانع غیر تعرفه ای تجارت در خلال مذاکرات میان اعضا انجام می گردد.در واقع .هدف این مذاکرات تجاری چند جانبه، آزاد تر کردن و قابل پیش بینی تر کردن دسترسی به بازار دیگر کشورها بوده است.
در مورد کالاها، شرط لازم سازمان جهانی تجارت آن بوده است که تعرفه باید به عنوان تنها وسیله حمایت از صنایع داخلی مورد استفاده قرار گیرد. اقدامات غیر تعرفه ای شامل اقداماتی، به جز تعرفه ها می شود که برای حمایت از صنایع داخلی صورت می پذیرد. اقدامات غیرتعرفه ای از طریق توسعه دادن قوانین و مقررات به گونه ای که آثار محدود کننده تجاری داشته باشند طراحی می شوند. در این راستا گات ۱۹۹۴ استفاده از محدودیت های مقداری را هم برای واردات و هم در زمینه صادرات ممنوع ساخته است. البته استثنائاتی برای این ممنوعیت عمومی وجود دارند که تحت شرایطی این گونه محدودیت ها می توانند به کار گرفته شوند. به علاوه، چند موافقتنامه از مجموعه موافقت نامه های سازمان جهانی تجارت نیز متضمن مقرراتی هستند که به موارد مجاز استفاده از محدودیت های مقداری در دیگر شرایط خاص می پردازند (مانند موافقتنامه کشاورزی).
با توجه به موارد ذکر شده، موضوع دسترسی به بازار، عملا ارتباط تنگاتنگی با تعرفه ها دارد. زیرا با توجه به ممنوعیت استفاده از محدودیتهای مقداری و موانع غیرتعرفه ای در چارچوب سازمان جهانی تجارت، تعرفه به عنوان مهمترین ابزار سیاست تجاری در اختیار دولتها و مهمترین وسیله محدود کردن یا بسط دادن دسترسی به بازار شناخته می شود. تذکر این نکته لازم است که مطلب حاضر عمدتاً ناظر بر دسترسی به بازار کالا و به ویژه کالاهای صنعتی است. از این رو، بررسی وضعیت دسترسی به بازار درمورد محصولات کشاورزی و همچنین در حوزه خدمات در آینده بررسی خواهد شد.
تثبیت تعرفه ها
یکی از اهداف مهم مذاکرات تعرفه ای در گات و در سازمان جهانی تجارت، کاهش و تثبیت تعرفه های دولت کامله الوداد (۱) بوده است. تثبیت تعرفه ها به عنوان یکی از ابزارهای اساسی آزادسازی تجاری شناخته می شود چرا که تعهداتی که کشورها در زمینه تثبیت تعرفه ها اعطا می کنند در واقع تضمین کننده ثبات در نرخ تعرفه ها و پیش بینی پذیری آنهاست و از این جهت عدم اطمینان درباره سیاست تجاری کشورها را برطرف می نماید و به طرفهای تجاری تضمین بیشتر و مطمئن تری از حیث دسترسی به بازار اعطا می نماید. توضیح این نکته لازم است که " تعرفه تثبیت شده" تعرفه ای است که در مورد آن تعهد قانونی مبنی بر عدم افزایش آن از سطح تثبیت شده مگر به شرط وارد شدن در فرایند مذاکرات مجدد داده شده است. این تعهدات (یا امتیازات) در جریان مذاکرات تجاری بین کشورها داده می شود.
امتیازات تعرفه ای – و دیگر امتیازات – که کشورها در جریان مذاکرات به یکدیگر اعطا می نمایند و سپس از طریق اصل دولت کامله الوداد به همه اعضای دیگر تعمیم می یابد، در جدولی که منضم به پروتکل مراکش است، قید شده اند (برای اعضای گات که به عضویت سازمان جهانی تجارت نیز درآمده اند).
امتیازات تعرفه ای کشورها در این جداول بر حسب خط به خط تعرفه ای و براساس طبقه بندی نظام هماهنگ توصیف و کدگذاری کالا ذکر شده است.
لازم به ذکر است که در گات، شماری از استثنائات بر قاعده رعایت تعرفه های تثبیت شده وجود دارند. به طور کلی، فراتر رفتن از نرخهای تثبیت شده در دو حالت امکان پذیر است:
الف – اقدامات موقتی: کشورها مجازند در موارد چندی، نرخهای تعرفه خود را به طور موقت بالاتر از نرخهای تعهد داده شده ببرند، از جمله در مواقعی که اقدامات موقتی حفاظتی را طبق ماده ۱۹ گات اعمال می نمایند و یا هنگامی که به دلیل مشکلات تراز پرداختها اجازه می یابند نرخهای تعرفه را بالاتر از نرخ تثبیت شده ببرند. تعرفه های ضد دامپینگ و عوارض جبرانی نیز موارد دیگری هستند که کشورها اجازه می یابند به طور موقت نرخهای تعرفه را بالاتر از حد مجاز ببرند. در تمام مواردی که ذکر شد، علی رغم آنکه نرخ تعرفه می تواند بالاتر از نرخ تثبیت شده برود، ولی این به هیچ وجه به معنای لغو تعهدات آن کشور و تغییر امتیازات تعرفه ای نیست. بنابر این، در جدول تعهدات نیز نرخ مربوطه به هیچ وجه تغییر نمی کند. تعلیق موقت امتیازات می تواند به صورت یکجانبه صورت پذیرد.
ب- به طور دائم از طریق اصلاح جدول امتیازات: تغییر امتیازات تعرفه ای، به معنی تغییر دائمی نرخ تعرفه و یا امتیاز مذاکره شده است که در جدول امتیازات منعکس می شود. برخلاف تعلیق موقت امتیازات که می تواند به طور یکجانبه انجام شود، تغییر دائمی بر اساس اصل مذاکره مجدد و جبران قابل انجام است. گات ۱۹۹۴به شرط طی شدن مراحل مذاکره مجدد و جبران، اجازه تغییرات و اصلاحات یاد شده را می دهد. چنانچه کشوری بخواهد امتیاز داده شده را پس بگیرد، باید با اعطای امتیازات دیگر، امتیاز پس گرفته شده را جبران نماید. سطح کلی امتیازات اعطا شده در این حالت نباید نامطلوبتر از امتیازات در حالت قبل از اصلاح باشد.
میزان پوشش تعرفه های تثبیت شده
به رغم پیشرفتهایی که در دور اروگوئه به دست آمد، در زمینه سهم تعرفه های تثبیت شده از کل خطوط تعرفه، تفاوتهای بسیار زیادی میان کشورها وجود دارد. برخی کشورها کمتر از ۱۰ درصد خطوط تعرفه ای خود را تثبیت کرده اند، حال آنکه برخی دیگر تمام کالاهای وارداتی را مشمول تثبیت ساخته اند. در برخی دیگر کشورها، نرخهای تثبیت شده برای خطوط مختلف تعرفه ای متفاوت است، در حالی که برخی دیگر بویژه در کشورهای در حال توسعه ، همه یا بخش عمده خطوط تعرفه ای در سطح واحدی که اغلب بالاتر از نرخهای مورد عمل است، تثبیت شده اند. جدول زیر میزان پوشش تعرفه های تثبیت شده، سهم اقلام با نرخ تعرفه صفر درصد، میانگین سطح تعرفه های تثبیت شده و پراکندگی تعرفه ها را برای کشورهای ملحق شده به سازمان جهانی تجارت (که از ابتدای تشکیل این سازمان عضو آن نبوده اند) نشان می¬دهد. بررسی تعرفه های این کشورها می¬تواند تخمینی از وضعیت ایران پس از الحاق را به ما نشان دهد.
(۱) منظور از تعرفه های دولت کامله الوداد، تعرفه هایی است که به طور یکسان و غیرتبعیض آمیز برای تمامی کشورها اعمال می گردد.
(۲) فرازهای ملی ردیف هایی از تعرفه هستند که نرخ آنها از بیش از سه برابر میانگین همه تعرفه ها می باشد. این شاخص نشاندهنده میزان پراکندگی نرخ های تعرفه است.
گردآوری و تدوین: محمد جنتی فرد
(برگرفته از بولتن خبری-آموزشی کمیسیون سازمان جهانی تجارت اتاق ایران)
(تدوین و تلخیص بر اساس مجموعه آموزشی سازمان جهانی تجارت، موسسه مطالعات و پژوهشهای بازرگانی)