ایران کشوری ۴فصل است که به‌دلیل وجود شرایط اقلیمی مناسب و همچنین تنوع بالای محصولات میوه و تره بار، جزو تولیدکنندگان بزرگ محصولات کشاورزی در جهان به شمار می‌رود، اما متاسفانه نتوانسته جزو بزرگترین صادرکنندگان جهانی این حوزه هم باشد.
ضایعات و از بین رفتن محصولات کشاورزی یکی از مشکلات صادراتی تلفی می‌شود که بیشتر به دلیل نبود بسته‌بندی مناسب و رعایت بهداشت در هنگام برداشت، جداسازی، انبارداری و... است. از سوی دیگر، هزینه بسته‌بندی در محصولات کشاورزی کشورها، به‌طور معمول حدود ۱۰ تا ۱۵ درصد نرخ تمام شده کالا را تشکیل می‌دهد، اما در ایران این رقم به ۳۵ تا ۵۰ درصد و گاهی ۱۰۰ درصد نیز می‌رسد. این در حالی است که بسته‌بندی مناسب می‌تواند تا حدود ۹۰ درصد سبب ایجاد ارزش‌افزوده شود، اما بی‌توجهی به این موضوع سبب شده که بخش زیادی از ارزش‌افزوده محصولات صادراتی ایران که بیشتر به صورت فله صادر می‌شود، با بسته‌بندی دوباره در کشورهای ثالث، نصیب این کشورها شود.
برهمین اساس سازمان توسعه‌تجارت با همکاری بخش خصوصی و وزارت جهاد کشاورزی و گمرک پروژه «روان‌سازی صادرات محصولات میوه و تره‌بار در قالب وضع ضوابط بسته‌بندی جهت ایجاد خط سبز گمرکی» را در دستور کار قرار داده است و براساس آن شیوه‌نامه و ضوابط بسته‌بندی میوه و تره‌بار را تدوین کرده که از ۱۵ آبان امسال لازم‌الاجراست و هیچ محموله‌ای فله‌ای و بدون کانتینرهای یخچال‌دار و شناورهای سردخانه‌دار صادر نخواهد شد.
براساس آمار وزارت جهاد کشاورزی میزان تولید محصولات باغبانی در سال ۱۳۹۴، برابر با ۱۹/۳۸میلیون تن بوده است. از میان انواع محصولات باغبانی بیشترین سهم تولید مربوط به سیب درختی با ۱۸درصد، انگور ۱۶/۳درصد، پرتقال ۱۲/۵درصد، خیار گلخانه‌ای ۷/۵درصد و انار ۵/۶درصد بوده که در مجموع ۶۰درصد از تولیدات محصولات کشاورزی را به خود اختصاص داده است. همچنین عمده‌ترین استان‌های تولیدکننده محصولات باغی ایران به ترتیب استان فارس با سهم ۱۵/۲درصد، مازندران ۱۱/۶درصد، آذربایجان غربی ۶/۶درصد، تهران ۶/۳درصد، کرمان ۵/۳درصد و خراسان رضوی ۵/۳درصد است که در مجموع سهم ۵۰/۵درصدی از تولیدات محصولات کشاورزی را دارند.
ساماندهی موضوع بسته‌بندی
مجری این پروژه با بیان اینکه خاک گهربار ایران، دارای قابلیت‌های فراوانی در تولید محصولات کشاورزی متنوع و با کیفیت است، اظهار کرد: رعایت موازین و استانداردهای لازم از مرحله تولید تا بسته‌بندی و صادرات این محصولات، راهگشای عبور از صادرات تک‌محصولی خواهد بود.
سمیرا موسی‌پور در گفت‌وگو با «گسترش‌تجارت» تصریح کرد: در این پروژه سعی شده به بررسی و پژوهش درباره عوامل موثر در تولید، حمل‌ونقل، انبارداری و بسته‌بندی صادراتی و مشکلات و چالش‌های صادرات محصولات کشاورزی پرداخته و راهکارها و پیشنهادهای سازنده برای روان‌سازی صادرات محصولات کشاورزی ارائه شود.
وی ادامه داد: پس از بررسی‌هایی که درباره محصولات کشاورزی برای صیانت از نشان‌تجاری(برند) ایران و ارتقای کیفیت میوه و تره بار صادراتی انجام شد، یکی از عارضه‌های اصلی نبود بسته‌بندی مناسب محصولات میوه و تره‌بار شناسایی شد که برهمین اساس جلسه‌های متعددی با اتحادیه ملی کشاورزی ایران به‌منظور ساماندهی موضوع بسته‌بندی محصولات کشاورزی برگزار کردیم.
به گفته موسی‌پور، در نهایت شاخص‌ها و ضوابط بسته‌بندی محصولات میوه و تره‌بار تهیه و پس از تایید در جلسه‌ای که با حضور جمعی از صادرکنندگان، تشکل‌ها و اتحادیه‌های ذی‌ربط تشکیل و به تمامی گمرکات اجرایی کشور ابلاغ و مقرر شد به‌منظور جلوگیری از سوءاستفاده برخی دلالان در ارسال محموله‌های بی‌کیفیت و به صورت فله‌ای، تنها صادرکنندگانی که عضو اتحادیه ملی کشاورزی ایران و شعبه‌های استانی هستند مجوز صادرات میوه و تره‌بار را داشته باشند. همچنین این شیوه‌نامه از نیمه آبان امسال ازسوی تمامی گمرکات اجرایی کشور اعمال خواهد شد.
وی صادرات میوه و تره‌بار در سال ۱۳۹۵ را ۳/۶میلیون تن و با ارزش ۹۴۲ میلیون دلار اعلام کرد که این میزان در مدت مشابه سال گذشته، ۲/۹ میلیون تن به ارزش ۱۰۶۲میلیون دلار بود و از نظر ارزشی ۱۱ درصد کاهش و از نظر وزنی ۲۴ درصد افزایش را ثبت کرد.
به گفته موسی‌پور، براساس آمار گمرک ایران، ۵قلم کالای استراتژیک صادراتی میوه و تره بار به ترتیب گوجه‌فرنگی به ارزش ۱۳۵، هندوانه ۱۲۲، سیب ۱۰۸، سیب‌زمینی ۱۰۶ میلیون دلار است که در مجموع ۴۷ درصد از ارزش صادراتی محصولات میوه و تره‌بار را به خود اختصاص داده‌اند. مهم‌ترین بازارهای هدف میوه و تره بار در سال ۱۳۹۵ نیز به ترتیب عراق با ارزش صادرات ۵۲۳ میلیون دلار، امارات ۸۸ میلیون دلار، افغانستان ۸۴ میلیون دلار، روسیه میلیون دلار ۴۹، ترکمنستان ۲۳ میلیون دلار هستند که در کل ۷۲ درصد سهم صادراتی را داشتند.
مجری این پروژه اظهار کرد: براساس آمار گمرک بیشترین صادرات ایران در سال ۹۵ به کشورهای همسایه بود که بزرگترین شریک تجاری ایران در بخش محصولات میوه و سبزیجات نیز عراق با سهم ۵۵درصد است. در سال ۹۵ در مجموع ۹۴۲ میلیون دلار صادرات محصولات میوه و سبزیجات به کشورهای هدف انجام شده است، در این بین میزان واردات ۵۵۰ میلیون دلار است و تراز مثبت تجاری ۳۹۲ را نشان می‌دهد. وی تصریح کرد: بسته‌بندی نامناسب سالانه میلیاردها ریال زیان مالی به‌دنبال دارد و مقادیر قابل‌توجهی ارز کشور به این دلیل هدر می‌رود. محصولات میوه و تره بار بیشتر به صورت فله‌ای صادر می‌شوند و بسته‌بندی آنها در کشورهای واسطه با نشان‌تجاری(برند) سایر کشورها انجام می‌شود و هزینه‌های بسته‌بندی در ایران نیز به دلیل وجود تعرفه‌ها و حقوق گمرکی بالا برای مواد اولیه بسته‌بندی، رو به افزایش است. موسی‌پور ادامه داد: کشورهای حاشیه جنوب‌شرقی خلیج‌فارس از جمله امارات با سرمایه‌گذاری در صنعت بسته‌بندی، ایران را بزرگترین بازار هدف منطقه می‌دانند. ضمن اینکه کیفیت بسته‌بندی مواد غذایی نیز به دلیل استفاده نکردن از دستگاه‌های تمام اتوماتیک، برای رقابت در بازارهای صادراتی مناسب نیست.
وی تاکید کرد: آشنا نبودن صادرکنندگان با توانمندی‌های بسته‌بندی در توسعه تجارت، اعمال نشدن نظارت و کنترل بسته‌بندی کالاهای صادراتی، تنوع نداشتن بسته‌بندی‌های صادراتی کالاهای ایرانی، پایین بودن کیفیت بسته‌بندی کالاهای ایران نسبت به رقبا و آشنا نبودن بازرگانان کشور با نیازهای بسته‌بندی بازارهای هدف از جمله چالش‌ها و مشکلات صنعت بسته‌بندی در ایران است. به گفته مجری این پروژه، هدف اصلی در بسته‌بندی محصولات کشاورزی این است که در فاصله زمانی انبارداری، حمل‌ونقل و توزیع تا رسیدن به‌دست مصرف‌کننده، مشخصات مهم محصولات کشاورزی حفظ شده و از صدمات و خطرات احتمالی جلوگیری شود.
کاهش ضایعات محصولات صادراتی
رئیس اتحادیه ملی محصولات کشاورزی ایران از کاهش صادرات محصولات کشاورزی و باغی در ۵ ماه نخست امسال خبر داد و گفت: امسال ۲میلیون و ۵۰۰ هزار تن به ارزش یک میلیارد و ۷۲۶ میلیون دلار محصولات کشاورزی صادر که نسبت به مدت مشابه سال گذشته با میزان یک میلیارد و ۹۲۸ میلیون دلار، کاهش ۱۰درصدی را تجربه کرده است.
سیدرضا نورانی در گفت‌وگو با «گسترش‌تجارت» تصریح کرد: صادرات محصولات باغی نیز با ۲۷ درصد کاهش از لحاظ وزنی و ۱۶ درصد کاهش از نظر ارزشی نسبت به سال گذشته روبه‌رو شد. وی ادامه داد: از وزیر صنعت، معدن و تجارت که پیشینه خوبی هم در دولت‌های گذشته داشته است، می‌خواهیم با ارتباطات بیشتر با تشکل‌های این حوزه برای بیان مشکلات پیش روی صادرات این بخش، عقب‌ماندگی نیمه نخست را در ۶ماه دوم امسال با همکاری بخش خصوصی جبران کند. رئیس اتحادیه ملی محصولات کشاورزی ایران با اشاره به پروژه تعریف شده در این حوزه در سازمان توسعه‌تجارت گفت: در گذشته کالاهای ما به صورت فله‌ای صادر و بدون کانتینرهای یخچالی می‌شد و مشکلات بسیاری در این حوزه داشتیم. نورانی افزود: با صادرات فله‌ای مقدار قابل‌توجهی از محصولات در مسیر حمل‌ونقل داخلی دور ریخته می‌شود و مقداری هم در مقصد. برهمین اساس برای جلوگیری از ضایعات میوه و تره‌بار با توجه به کم‌آبی در کشور، تصمیم گرفتیم موضوع فله‌بری را متوقف کنیم و محصولات در چارچوب بسته‌بندی مشخص صادر شود. به گفته وی، از ۱۵آبان جلوی فله‌بری و صادرات محصولات بدون کیفیت و در بسته‌بندی‌هایی که استاندارد نیست، گرفته می‌شود و گمرک ایران نیز از این تاریخ چارچوب را رعایت خواهد کرد. ضمن اینکه مقرر شد صادرکنندگانی که عضو تشکل اتحادیه ملی محصولات کشاورزی ایران یا شعبه‌های آن هستند بتوانند از کانال سبز گمرکی عبور کنند و مشکلی در گمرکات نداشته باشند.
رئیس اتحادیه ملی محصولات کشاورزی ایران با بیان اینکه مشکلات زیرساختی بسیاری در حوزه صادرات داریم، اظهار کرد: سال‌هاست نگران حمل‌ونقل داخلی هستیم و از همان اواخر دهه ۶۰ پیگیری حل مشکل کانتینرهای یخچالی جاده‌ای بوده‌ایم. امروز هم فضا فقط برای صادرات اندک و در همین میزان فراهم است، نه بیشتر.
نورانی تصریح کرد: وقتی بازارهایی مانند روسیه و قطر برای ما به فرصت طلایی تبدیل می‌شوند؛ متاسفانه به‌دلیل مشکلات حوزه حمل‌ونقل نمی‌توانیم به توفیقی دست یابیم. از سوی دیگر، نوسان‌های نرخ ارز به ضرر صادرکنندگان است و به همین دلیل نه خواهان افزایش نرخ، بلکه خواستار تثبیت آن هستند. وی تاکید کرد: دولت برای یکبار هم شده باید زیرساخت‌های کشور را برای توسعه و رونق صادرات فراهم کند و هرچه بیشتر برای زیرساخت‌ها سرمایه‌گذاری کنیم، موفق‌تر خواهیم بود.
رئیس اتحادیه ملی محصولات کشاورزی ایران با اشاره به اینکه نرخ تمام شده محصول صادراتی باید کاهش یابد، ادامه داد: حمل‌ونقل، بسته‌بندی، خرید محصول، هزینه بندر، حمل خارجی و.... در گران شدن محصول صادراتی موثر است و باید از سوی دولت مدیریت و حل شود چراکه به‌دست بخش خصوصی قابل حل نیست. نورانی همچینن به سیاست صادرات سیب در قبال واردات موز اشاره کرد و با اشتباه دانستن آن گفت: کجای دنیا می‌گویند توسعه صادرات را به واردات گره بزنید؟ آن‌وقت در توجیح این سیایت هم شعار بازار در مقابل بازار را مطرح می‌کنند که درست نیست. چون موز از فیلیپین می‌آید و سیب به کشورهای حوزه خلیج‌فارس صادر می‌شود. بازار در مقابل بازار یعنی سیب به فیلیپین برود و موز در قبال آن وارد شود؛ کشمش به اکوادور برود و موز به ایران بیاید.
وی افزود: چرا صادرات را با جایزه‌های وارداتی تشویق می‌کنیم؟ تا زمانی که تصمیم‌گیری درباره صادرات در اتاق‌های دربسته باشد این مشکلات پابرجا خواهد بود. وضعیت صادرات تاسف‌بار است و حتی با این تشویق‌ها نیز در ۵ ماه امسال شاهد کاهش ۸۵درصدی صادرات سیب درختی نسبت به سال گذشته بودیم.
کم‌آبی نباید بهانه شود
مدیر کل دفتر هماهنگی صادرات محصولات کشاورزی و صنایع تبدیلی از ابلاغ ضوابط و شاخص‌هایی برای بسته‌بندی میوه و تره بار صادراتی به گمرکات اجرایی خبر داد و گفت: از ۱۵ آبان امسال محموله‌های صادراتی این حوزه باید براساس چارچوب مشخص و در بسته‌بندی‌ها ارسال شود. محمود بازاری در گفت‌وگو با؟«گسترش‌تجارت» تصریح کرد: صیانت و ارتقای کیفیت محصول صادراتی و جلوگیری از ضایعات در مسیر حمل میوه‌های صادراتی از اهداف این اقدام بود که از سوی دیگر به افزایش ارزش‌افزوده صادرات کشور کمک می‌کند. وی با بیان اینکه بخش مهمی از محصولات صادراتی ما، میوه و تره‌بار است که متاسفانه بسیار فسادپذیر و حساس در حوزه حمل‌ونقل است، تاکید کرد: با همکاری وزارت جهاد کشاورزی و بخش خصوصی این اقدام مهم در دستور کار قرار گرفت. به گفته مدیر پروژه «روان‌سازی صادرات محصولات میوه، تره بار در قالب وضع ضوابط بسته‌بندی جهت ایجاد خط سبز گمرکی»، در این ابلاغیه الزام دیگری نیز وجود دارد که حمل باید با کانتینرهای یخچال‌دار و شناورهای سردخانه‌دار انجام شود. برای اجرای موفقیت‌آمیز این پروژه سازمان‌ها باید کمک کنند. از سوی دیگر، اگر بخواهیم صنعت بسته‌بندی کشور دچار تحول شود با تعرفه‌های بالای مواد اولیه این اتفاق رخ نخواهد داد. بازاری تاکید کرد: برای اصلاح زیرساخت‌ها و توسعه صادرات باید عزم ملی وجود داشته باشد و همه سازمان‌ها کمک کنند. زیرساخت‌ها اگر فراهم نباشد نمی‌توانیم به اهداف صادراتی برسیم. برخی نیز بدون کارشناسی اظهارنظر می‌کنند که چون مشکل آب داریم صادرات میوه و تره‌بار یعنی صادرات آب؛ اما می‌توانیم کالای کیفی با مصرف کم آب داشته باشیم و نباید این موضوع را بهانه کرد ضمن اینکه نمی‌توان از ارزآوری این بخش هم گذشت.
منبع: روزنامه گسترش تجارت