آشنایی گام به گام با سازمان جهانی تجارت
فرایند الحاق به سازمان جهانی تجارت
عضویت در سازمان جهانی تجارت شامل عضویت ناظر و عضویت کامل است. هدف از عضویت ناظر در سازمان جهانی تجارت، آشنایی بیشتر عضو ناظر با فعالیتهای سازمان و کسب آمادگی برای الحاق است. کشوری که با تسلیم درخواست الحاق (عضویت کامل) و پذیرش آن توسط شورای عمومی وارد فرایند الحاق می گردد، خود به خود به عضویت ناظر سازمان جهانی تجارت در می آید و باید با دنبال کردن جلسات سایر گروههای کاری تشکیل شده برای الحاق و شوراها و کمیته های مختلف سازمان جهانی تجارت حداکثر بهره برداری را بنماید.
عضویت کامل در سازمان جهانی تجارت خود بر دو نوع است: عضویت اولیه و عضویت از طریق الحاق. البته اعضای اولیه و اعضای ملحق شده سازمان جهانی تجارت پس از عضویت از حقوق برابری برخوردارند. اعضای اولیه همان طرفهای متعاهد گات تا پایان سال ۱۹۹۴ و نیز جامعه/اتحادیه اروپا هستند که در مهلت دو ساله پس از تاسیس سازمان جهانی تجارت که موافقتنامه آن برای پذیرش مفتوح بوده است به عضویت این سازمان در آمده اند.
فرآیند الحاق به سازمان جهانی تجارت به کلی با دیگر سازمانهای بین المللی که از یک روند خودکار الحاق بهره مندند متفاوت است. در واقع فرایند الحاق به WTO اساسا یک فرایند مذاکره است و این امر الحاق به این سازمان را به روندی پیچیده، دشوار و زمانبر بدل می سازد. هر کشور یا قلمرو مجزای گمرکی که از خودمختاری کامل در تجارت خارجی برخوردار است می تواند طبق شرایطی که میان آن و سازمان جهانی تجارت مورد توافق قرار می گیرد به این سازمان ملحق شود. این کار طی مذاکراتی صورت می گیرد که در آنها کشورهای متقاضی الحاق باید بپذیرند که اقداماتی را جهت مطابقت قوانین ملی خود با مقررات موافقتنامه های چند جانبه سازمان به عمل آورند. علاوه بر این لازم است تعهداتی را برای کاهش تعرفه ها و اصلاح مقررات خود به عهده بگیرند تا دسترسی بیشتری را برای کالاها و خدمات خارجی فراهم نمایند.
مراحل فرایند الحاق را می توان چنین بر شمرد:
۱.در خواست عضویت و تشکیل گروه کاری: کشور متقاضی الحاق درخواست رسمی خود برای الحاق به سازمان را تسلیم مدیر کل سازمان می کند. پس از ارسال این درخواست برای تمام اعضا ، شورای عمومی، درخواست الحاق و تشکیل گروه کاری الحاق کشور مزبور را مورد بررسی قرار می دهد. با پذیرش درخواست گروه کاری الحاق کشور مزبور تشکیل می گردد که عضویت در آن برای همه اعضای ذی نفع آزاد است. وظیفه گروه کاری، بررسی شرایط الحاق و ارائه توصیه هایی به شورای عمومی یا نشست وزیران است که می تواند در بردارنده پیش نویس پروتکل الحاق باشد. رئیس گروه کاری متعاقب مشورتهای رئیس شورای عمومی با کشور متقاضی الحاق و اعضای گروه کاری، تعیین می گردد.
۲.بررسی رژیم تجاری: کشور متقاضی الحاق، یادداشت مشروح رژیم تجارت خارجی خود و اطلاعات آماری مربوطه را جهت توزیع بین کلیه اعضا تسلیم می دارد. دبیرخانه مطابقت ساختار یادداشت با طرح کلی سازمان درباره رژیم تجاری را بررسی می کند و نظر خود را به متقاضی و اعضای گروه کاری اعلام می دارد. همزمان، نسخه ای از جدول تعرفه متقاضی و قوانین و مقررات مرتبط با تجارت آن کشور آماده می گردد. خلاصه یا ترجمه متون مزبور میان اعضای گروه کاری توزیع و اصل متون در دبیرخانه جهت مراجعه نگهداری می شود.
پس از توزیع یادداشت، از اعضای گروه کاری دعوت می شود که سوالات خود را به منظور روشن کردن نحوه اجرای رژیم تجارت خارجی متقاضی به صورت مکتوب ارائه نمایند. جوابها نیز باید به صورت مکتوب و برحسب عناوین به همان نحو که در ساختار یادداشت آمده است باشد. به مجرد درخواست هریک از اعضای گروه کاری، کشور متقاضی، اطلاعات مربوط به الحاق را در خصوص عناوینی که در طرح کلی یادداشت نیامده است به گروه کاری ارائه می کند. در جلسات گروه کاری، نمایندگان کشور متقاضی و اعضای گروه کاری، یاداشت و سوال و جوابها را مورد بررسی قرار می دهند. آمادگی برای جلسات می تواند از طریق مشاوره های غیر رسمی با اعضای گروه کاری و دبیرخانه فراهم شود. پس از آنکه بررسی رژیم تجاری به اندازه کافی پیشرفت نمود، اعضای گروه کاری می توانند مذاکرات دوجانبه در باره دسترسی به بازار کالاها و خدمات و مذاکرات درباره شرایط دیگری که باید مورد توافق قرار گیرد را شروع نمایند. اقدامات حقیقت یابی درمورد رژیم تجاری و مرحله مذاکرات می توانند توامان و به موازات هم پیش روند.
۳.مذاکرات دوجانبه و چند جانبه: مذاکرات دوجانبه درباره جدول امتیازات و تعهدات کالایی و جدول تعهدات ویژه در زمینه خدمات با طرح پیشنهادهای اعضای ذینفع یا کشور متقاضی به عنوان مبنای مذاکرات جریان می یابد. توقع این است که تعرفه های پیشنهادی برای تثبیت از نظر تجاری قابل دوام بوده و منعکس کننده مزایای عمومی باشد که پس از عضویت نصیب کشور متقاضی می گردد. پس از به نتیجه رسیدن مذاکرات دوجانبه، جدول امتیازات و تعهدات گات ۱۹۹۴ و جدول تعهدات ویژه در مورد موافقت نامه عمومی تجارت خدمات تهیه و به صورت چندجانبه بررسی و به عنوان بخشی از پیش نویس پروتکل الحاق ضمیمه آن می شود.
۴.گزارش گروه کاری، پروتکل الحاق و لازم الاجرا شدن آن: هنگامی که مذاکرات در مورد جداول کالاها و خدمات به تنیجه رسید و گروه کاری وظایفش را به انجام رسانید، گروه کاری گزارش خود را همراه با پیش نویس تصمیم و پروتکل الحاق به شورای عمومی (یا نشست وزیران) تقدیم می کند. این گزارش مشتمل بر خلاصه ای از مباحثات انجام شده در گروه کاری است و پروتکل الحاق شامل شرایط مورد توافق بین کشور متقاضی و اعضای گروه کاری در خصوص الحاق است و مفاد آن منعکس کننده وضعیت خاص متقاضی می باشد. پس از اینکه شورای عمومی (یا نشست وزیران) گزارش گروه کاری را تایید کرد و پیش نویس تصمیم با اکثریت دو سوم آرا مثبت اعضای سازمان جهانی تجارت به تصویب رسید پروتکل الحاق ۳۰ روز پس از پذیرش متقاضی که از امضاء و در صورت نیاز با تایید مجلس صورت می گیرد، لازم الاجراء می گردد.
گردآوری و تدوین: محمد جنتی فرد
(برگرفته از بولتن خبری-آموزشی کمیسیون سازمان جهانی تجارت اتاق ایران)
(منبع : مجموعه آموزشی سازمان جهانی تجارت ، موسسه مطالعات و پژوهشهای بازرگانی)